Slip Collar: Η αλήθεια πίσω από το «εργαλείο εκπαίδευσης»

Πλήρης Οδηγός για Ασφαλείς Εναλλακτικές και Επιστημονική Τεκμηρίωση

Συγγραφέας: Γιάννης Γεωργιάκος
Εκπαιδευτής – Ειδικός συμπεριφοράς σκύλων
PDT-BC,ACDBC
Tel. 2102833722
Mob. 6932410315

Slip Collar: Η αλήθεια πίσω από το «εργαλείο εκπαίδευσης» που μπορεί να βλάψει τον σκύλο σας

Εισαγωγή

Αν αγαπάτε τον σκύλο σας, σίγουρα θέλετε να του προσφέρετε την καλύτερη εκπαίδευση και ασφάλεια.

 Ίσως έχετε ακούσει από εκπαιδευτές ή σε ομάδες ιδιοκτητών ότι το Slip Collar (γνωστό και ως slip lead) είναι «αποτελεσματικό» και «χωρίς βία». Κάποιοι μάλιστα το παρουσιάζουν ως «εργαλείο που βοηθάει τον σκύλο να μάθει γρήγορα».
Η αλήθεια; Αυτό είναι εντελώς ψευδές. Το Slip Collar δεν είναι ασφαλές, δεν είναι χωρίς βία και μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας και συμπεριφοράς. Στο άρθρο αυτό θα δούμε γιατί, με επιστημονική τεκμηρίωση, παραδείγματα από την πράξη και εναλλακτικές που πραγματικά σέβονται τον σκύλο σας.

Τι είναι το Slip Collar και γιατί το προτείνουν κάποιοι;

Το Slip Collar είναι ένας τύπος περιλαίμιου που σφίγγει γύρω από τον λαιμό του σκύλου όταν τραβάει το λουρί. Η πίεση αυτή ασκείται σε ευαίσθητα όργανα όπως η τραχεία, ο θυρεοειδής αδένας και η σπονδυλική στήλη, κάτι που μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρές βλάβες.
Η ιδέα είναι ότι η πίεση θα αποτρέψει το τράβηγμα.
Κάποιοι εκπαιδευτές το προτείνουν λέγοντας:
«Δεν είναι βίαιο, είναι απλά ένα εργαλείο για να έχεις έλεγχο».
Άλλοι ισχυρίζονται:
«Το χρησιμοποιούμε μόνο για να μάθει βασικές εντολές».
Αυτές οι δηλώσεις είναι παραπλανητικές. Η πίεση στον λαιμό είναι μορφή βίας, ακόμα κι αν δεν υπάρχει αίμα ή εμφανής πόνος. Και οι συνέπειες μπορεί να είναι καταστροφικές.

Παράδειγμα από την πράξη
Σκεφτείτε τον Γιώργο, ιδιοκτήτη ενός μεγαλόσωμου σκύλου. Ο εκπαιδευτής του είπε:
«Βάλε Slip Collar, θα μάθει να περπατάει δίπλα σου χωρίς να τραβάει».
Στην αρχή φάνηκε να δουλεύει. Ο σκύλος σταμάτησε να τραβάει. Όμως, μετά από λίγες εβδομάδες, ο Γιώργος παρατήρησε ότι ο σκύλος βήχει, δείχνει άγχος και αποφεύγει να βγει βόλτα. Ο κτηνίατρος διέγνωσε τραυματισμό τραχείας και σύστησε άμεση διακοπή του περιλαίμιου.
Αυτό δεν είναι μεμονωμένο περιστατικό. Είναι κάτι που συμβαίνει συχνά.

Αρνητικές Σωματικές Επιπτώσεις

Οι επιστημονικές μελέτες είναι ξεκάθαρες:
– Τραυματισμοί τραχείας και οισοφάγου – Η συνεχής πίεση μπορεί να προκαλέσει τραχειακή κατάρρευση και δυσκολία στην αναπνοή.
– Βλάβες στον θυρεοειδή αδένα – Η πίεση επηρεάζει τον μεταβολισμό και προκαλεί ορμονικές ανισορροπίες.
– Νευρολογικά προβλήματα και τραυματισμός σπονδυλικής στήλης – Απότομες διορθώσεις μπορούν να προκαλέσουν βλάβες στα νεύρα και ακόμα και παράλυση.
– Αυξημένη ενδοφθάλμια πίεση – Ειδικά σε βραχυκέφαλες φυλές όπως Pug ή Bulldog, αυξάνει τον κίνδυνο για οφθαλμικά προβλήματα.

Ψυχολογικές Επιπτώσεις

Το Slip Collar δεν βλάπτει μόνο το σώμα, αλλά και την ψυχή του σκύλου:
– Άγχος και φόβος – Ο πόνος συνδέεται με τον ιδιοκτήτη ή το περιβάλλον, δημιουργώντας αρνητικούς συνειρμούς.
– Επιθετικότητα – Ο σκύλος μπορεί να συνδέσει τον πόνο με άλλους σκύλους ή ανθρώπους και να γίνει επιθετικός.
– Μειωμένη ικανότητα μάθησης – Ο φόβος εμποδίζει την εκμάθηση νέων συμπεριφορών.

Μακροπρόθεσμες Συνέπειες

Η συνεχής χρήση Slip Collar μπορεί να οδηγήσει σε:
– Χρόνιες αναπνευστικές παθήσεις
– Μόνιμες βλάβες στον αυχένα και στη σπονδυλική στήλη
– Μακροχρόνια προβλήματα συμπεριφοράς όπως επιθετικότητα και άρνηση συνεργασίας

Γιατί κάποιοι λένε ότι είναι «χωρίς βία»;

Είναι μια επικίνδυνη παρανόηση. Το γεγονός ότι δεν υπάρχει αίμα ή εμφανής τραυματισμός δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει βία. Η πίεση στον λαιμό προκαλεί πόνο και φόβο. Αυτό είναι βία.
Κάποιοι εκπαιδευτές το προτείνουν γιατί είναι «γρήγορη λύση». Αλλά η γρήγορη λύση έχει βαρύ τίμημα: την υγεία και την ψυχολογία του σκύλου σας.

Ασφαλείς Εναλλακτικές
Dog Harness
Το harness είναι η πιο ασφαλής επιλογή για βόλτες και εκπαίδευση:
– Κατανέμει την πίεση στο στήθος αντί στον λαιμό
– Μειώνει τον κίνδυνο τραυματισμών
– Συμβατό με θετικές μεθόδους εκπαίδευσης

Flat Collar (Απλό Μαλακό Περιλαίμιο)
Το flat collar είναι καλύτερο από το Slip Collar και μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην βασική υπακοή με προσοχή:
– Προσφέρει πιο άμεσο έλεγχο από το harness
– Δεν σφίγγει τον λαιμό με κάθε τράβηγμα
– Χρειάζεται προσοχή για να μην τραυματιστεί ο σκύλος

Παράδειγμα εκπαίδευσης
Η Μαρία, ιδιοκτήτρια ενός Labrador, επέλεξε harness σε συνδυασμό με περιλαίμιο και θετική ενίσχυση. Χρειάστηκε λίγο παραπάνω χρόνο, αλλά ο σκύλος της έμαθε να περπατάει δίπλα της χωρίς πόνο, χωρίς φόβο και με χαρά. Αυτό είναι εκπαίδευση που χτίζει εμπιστοσύνη.

Συμπέρασμα
Το Slip Collar δεν είναι ασφαλές. Δεν είναι «χωρίς βία». Είναι ένα εργαλείο που μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα υγείας και συμπεριφοράς. Επιλέξτε dog harness για μέγιστη ασφάλεια ή flat collar για βασικό έλεγχο με προσοχή. Η εκπαίδευση πρέπει να βασίζεται στην αγάπη και την εμπιστοσύνη, όχι στον πόνο.

Πηγές
– Nottingham Trent University & University of Nottingham
– Frontiers in Veterinary Science
– PeerJ
– Pet Professional Guild
– SmallDogGuides

Εισαγωγή

Έχετε δει ποτέ τον σκύλο σας να τρέμει όταν ακούει πυροτεχνήματα; Ή να κρύβεται κάτω από το κρεβάτι μόλις ξεσπάσει μια καταιγίδα; Ίσως κι εσείς να έχετε νιώσει κάτι αντίστοιχο: μια ξαφνική ταχυκαρδία όταν περπατάτε σε σκοτεινό δρόμο, ή έναν παράλογο πανικό μπροστά σε μια μικρή αράχνη. Αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι τυχαίες· είναι κομμάτι ενός αρχέγονου μηχανισμού που μας προστατεύει.

Ο φόβος είναι φυσιολογικός και χρήσιμος. Όμως, όταν γίνεται υπερβολικός και δυσανάλογος, μετατρέπεται σε φοβία. Και τότε, αντί να μας προστατεύει, μας περιορίζει. Αυτό ισχύει τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τους σκύλους μας.

🧠 Ο φόβος

Ο φόβος είναι μια βασική συναισθηματική αντίδραση σε αντιληπτή απειλή, με σκοπό την επιβίωση. Στους ανθρώπους και στους σκύλους ενεργοποιεί το σύστημα του στρες (άξονας HPA, αμυγδαλή, συμπαθητικό νευρικό σύστημα).

• Σκύλος: βλέπει έναν άγνωστο να πλησιάζει και γαβγίζει ή απομακρύνεται.
• Άνθρωπος: περπατά σε σκοτεινό δρόμο και ακούει βήματα πίσω του· νιώθει ταχυκαρδία και ανησυχία.

🧩 Η φοβία

Η φοβία είναι μια παθολογική, υπερβολική και δυσανάλογη αντίδραση φόβου σε ερεθίσματα που δεν αποτελούν πραγματική απειλή.

• Σκύλος: ακούει πυροτεχνήματα και τρέμει, κρύβεται κάτω από το κρεβάτι και αρνείται να βγει.
• Άνθρωπος: βλέπει μια μικρή αράχνη και δεν μπορεί να μπει στο δωμάτιο, παρότι ξέρει ότι δεν κινδυνεύει.

🔬 Τι δείχνουν οι μελέτες

Μεγάλη έρευνα του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι (2020) σε πάνω από 13.700 σκύλους από 264 φυλές έδειξε ότι:

• Noise sensitivity (ευαισθησία σε θορύβους) είναι το πιο συχνό πρόβλημα: περίπου 1 στους 3 σκύλους φοβάται έντονα πυροτεχνήματα, καταιγίδες ή πυροβολισμούς.
• Φυλές με υψηλότερη συχνότητα φοβικών αντιδράσεων περιλαμβάνουν: Border Collie, German Shepherd, Shetland Sheepdog, Collie, Labrador Retriever.
• Άλλες φυλές με αυξημένα ποσοστά άγχους: Bernese Mountain Dogs, Miniature Schnauzers, Spanish Water Dogs【source†】.

⚖️ Φοβικές συμπεριφορές vs Γενετικές φοβίες

Εδώ είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε κάτι:

• Φοβικές συμπεριφορές που έχουν μάθει οι σκύλοι μέσα από εμπειρίες (π.χ. φόβος για συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση) μπορούν με την κατάλληλη εκπαίδευση, απευαισθητοποίηση και θετική ενίσχυση να μηδενιστούν. Ο σκύλος μπορεί να ξεπεράσει πλήρως το πρόβλημα.
• Γενετικά καθορισμένες φοβίες (δηλαδή εκείνες που έχουν ισχυρή βιολογική βάση) μπορούν να βελτιωθούν σημαντικά με σωστή παρέμβαση, αλλά υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να παραμείνουν σε κάποιο βαθμό αμετάβλητες. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει ελπίδα· σημαίνει ότι η διαχείριση πρέπει να είναι συνεχής και προσαρμοσμένη στις ανάγκες του ζώου.

📌 Για τον μέσο αναγνώστη αυτό μεταφράζεται σε μια απλή αλήθεια: με την κατάλληλη βοήθεια, πολλά προβλήματα φόβου μπορούν να εξαφανιστούν, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται υπομονή, συνέπεια και αποδοχή ότι ο σκύλος μας μπορεί να έχει μόνιμες ευαισθησίες.

👥 Πώς τις αντιμετωπίζουν άνθρωποι και σκύλοι

• Άνθρωποι: Μπορούν να επεξεργαστούν λογικά τον φόβο («δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος»). Στις φοβίες, χρειάζονται συχνά ψυχοθεραπεία, όπως η γνωσιακή–συμπεριφορική θεραπεία.
• Σκύλοι: Δεν έχουν τη δυνατότητα λογικής επεξεργασίας. Ο φόβος τους αντιμετωπίζεται με θετική ενίσχυση και σταδιακή εξοικείωση. Στις φοβίες, απαιτείται εξειδικευμένη εκπαίδευση και, σε σοβαρές περιπτώσεις, συνεργασία με κτηνίατρο.

📈 Παραδείγματα από την καθημερινότητα

• Μετά την πανδημία COVID-19, πολλοί σκύλοι εμφάνισαν φοβία αποχωρισμού, καθώς είχαν συνηθίσει να είναι συνεχώς με τους ιδιοκτήτες τους.
• Αντίστοιχα, πολλοί άνθρωποι ανέπτυξαν κοινωνικές φοβίες, δυσκολευόμενοι να επιστρέψουν σε κοινωνικές δραστηριότητες【source†】.

🐾 Συμπέρασμα

Ο φόβος είναι φυσιολογικός και μας προστατεύει. Η φοβία όμως είναι παθολογική και χρειάζεται ειδική αντιμετώπιση.

• Στους ανθρώπους, η λύση είναι η ψυχοθεραπεία.
• Στους σκύλους, η λύση είναι η σωστή εκπαίδευση από έμπειρο εκπαιδευτή–συμπεριφοριστή, πάντα με σεβασμό στην ευζωία του ζώου.

👉 Αν παρατηρήσετε φοβικές αντιδράσεις στον σκύλο σας, μην τις αγνοήσετε. Με την κατάλληλη παρέμβαση μπορούν να ξεπεραστούν, ενώ ακόμη και οι πιο βαθιές, γενετικά καθορισμένες φοβίες μπορούν να βελτιωθούν ώστε ο σκύλος να ζήσει μια πιο ήρεμη και ισορροπημένη ζωή.

Γιάννης Γεωργιάκος , PDT-BC, ACDBC
Εκπαιδευτής – Ειδικός Συμπεριφοράς Σκύλων
International Association Animal Behaviour Consultant
Tel. 2102833722
Mob. 693241031

Πολλά χρόνια πριν, το επάγγελμα του ασφαλιστή θεωρούνταν κάτι το σπουδαίο, το υπεύθυνο, το σημαντικό. Λίγο μετά οι ασφαλιστικές εταιρείες καλούσαν ανθρώπους απαίδευτους να τις επανδρώσουν τάζοντας χρήματα , πλούτη και δόξα. Ήταν τότε που ο επαγγελματίας δεν ήταν και πολύ περήφανος που ήταν ασφαλιστής, αφού κάθε γειτονιά και κάθε παρέα είχε τον ασφαλιστή της ,ανθρώπους που ασκούσαν το επάγγελμα ευκαιριακά με στόχο την εύκολη και γρήγορη εκταμίευση χρημάτων χωρίς να παρέχουν στον πελάτη τους σεβασμό και γνώσεις. Με τον καιρό, οι αντιθέσεις μειώθηκαν, οι τυχοδιώκτες αποβλήθηκαν από το σύστημα, το επάγγελμα αποκατέστησε την φήμη του και στις μέρες μας μπορούμε υπεύθυνα να απολαύσουμε τις υπηρεσίες των ειδικών.
Κάτι σαν τους ασφαλιστές του παρελθόντος έχουμε γίνει και εμείς οι εκπαιδευτές. Στον βωμό του χρήματος ,κάποιοι από εμάς, δηλώνουμε ειδικοί και διαφορετικοί από τους άλλους χωρίς να είμαστε, συμφωνούμε συνήθως ότι κάποιος τρίτος δεν κάνει καλά την δουλειά του και με επιμονή  καταστρέφουμε το επάγγελμά μας  αφήνοντας τους τυχαίους και τους ευκαιριακούς να τους αποβάλλει το σύστημα κάποτε. Πόσος χρόνος όμως μπορεί να απαιτηθεί για αυτή την αποβολή των ανεύθυνων, όταν το κύριο επάγγελμά τους δεν είναι αυτό? Όταν έχουν ήδη άλλα εισοδήματα από άλλες πηγές και συμπληρώνουν έσοδα από την ημιαπασχόληση?  

Στην μικρή σε πληθυσμό Ελλάδα μας εκτός από τους παραπάνω «ειδικούς» , έχουμε και άλλους αρκετούς που επειδή κάποτε είχαν σκύλο ή είχαν διαβάσει κάτι, δίνουν συμβουλές συμπεριφοράς σε ιδιοκτήτες σκύλων για …το καλό τους!

Ακούω λοιπόν και φρίττω: «αν δεν σε ακούει ο σκύλος σου άρπαξέ τον από τον σβέρκο και τίναξέ τον δυνατά , όπως κάνει η σκύλα στα κουτάβια της». Απορώ, με εκείνους που δίνουν τέτοιες συμβουλές σε ταλαίπωρους ιδιοκτήτες σκύλων, αφού Ποτέ δεν λειτουργεί με αυτό τον τρόπο το μητρικό ένστικτο. Αντίθετα μάλιστα πιάνοντας έναν σκύλο από τον αυχένα, τον απειλώ για την ζωή του, χαλάω το δέσιμο της ομάδας και του ενισχύω το ένστικτο του σκοτώνω Αυτός είναι και ο λόγος που σας αγριεύουν τα σκυλιά σας φίλοι μου όταν τα ταρακουνάτε ή όταν τα πιέζετε να κάνουν  κάτι τραβώντας τα από το περιλαίμιο βίαια, αυτός είναι ο λόγος που αν δεν αγριέψουν θα κατουρηθούν επάνω τους ή θα δαγκώσουν το παιδί σας γιατί εσάς σας φοβούνται. Δηλώνω δε, ότι δημόσια θα ζητήσω συγνώμη και θα χαρίσω μία εκπαίδευση δωρεάν σε όποιον από εσάς μου προσκομίσει στοιχεία σε βίντεο που να δείχνει σκύλα να τραβολογάει τα κουτάβια της!

«Για να μάθει να λερώνει εκεί που πρέπει, όταν τον δεις να τα κάνει αλλού, τρίψτου την μούρη μέσα στις ακαθαρσίες του» Αυτό και αν είναι κορυφαίο. Μάλλον και ο συμβουλάτορας έτσι έμαθε να μην λερώνεται απάνω του όταν ήταν παιδί.

«Όταν προσπαθεί να πηδήξει επάνω σου, απλά σήκωσε το γόνατο και θα χτυπήσει στο στήθος του, με αποτέλεσμα να πονέσει και να μην το ξανακάνει» Ασφαλής μέθοδος να σκοτώσω ένα σκύλο! Αφού μέσα από το στήθος είναι τα πνευμόνια και η καρδιά του σκύλου. Γιατί δεν κάνετε στον εαυτό σας ένας απλό πείραμα? Βάλτε κάποιον να τοποθετήσει τις παλάμες του μία στο στήθος σας και μία στην πλάτη σας και να πιέσει απότομα με σχετική δύναμη και σίγουρα θα καταλάβετε τι εννοώ.

«Ο σκύλος σου είναι σκληρός. Να του σπάσεις τον τσαμπουκά για να σε φοβάται . Αν σου αγριέψει όταν τον χτυπάς, συνέχισε μέχρι να υποταχτεί». Αν τώρα ο σκύλος σου δαγκώσει την οικογένειά σου, εγώ δεν φέρω ευθύνη, ή αν όταν γίνει ενήλικος σε κάνει κομμάτια όταν κάποια στιγμή πάς να τον χαϊδέψεις αν με βρεις να μου το πεις, γράψε μου.

«Περίμενε να αρχίσει να τρώει. Πήγαινε να του πάρεις το φαγητό. Αν δεν σε αφήσει, τσάκισέ τον.» Όταν μεγαλώσει  ο σκύλος σου θα σε τσακίσει και αυτός με την σειρά του αλλά γιατί να στο πω από τώρα? Συμβουλές μου ζήτησες, συμβουλές σου δίνω.

          Όλα τα παραπάνω και άλλα πολλά εμπεριέχονται στον φάκελο ανθρώπινων συμπεριφορών που έχουν σαν αποτέλεσμα την κακομεταχείριση των σκύλων.

Δυστυχώς πολλά σκυλιά έρχονται στην σχολή για εκπαίδευση κακοποιημένα  από τους ιδιοκτήτες τους, νομίζοντας οι άνθρωποι ότι τόσο καιρό έκαναν καλό χτίζοντας τον φόβο στην σχέση τους με τον σκύλο τους. Ακόμα χειρότερα υπάρχουν άλλοι που έρχονται με τα σκυλιά τους για εκπαίδευση έχοντας σαν τρόπο ζωής την βία πάνω στα σκυλιά τους. Αν δεν καταφέρω να τους πείσω για το λάθος τους, δεν τους δέχομαι στην σχολή, και τους συστήνω να χαρίσουν το ζώο τους κάπου που θα το αγαπούν και θα το σέβονται.

Αν θέλετε να σκεφτείτε που καταλήγει η βία και η κακομεταχείριση, προσπαθήστε να δώσετε την απάντηση μόνοι σας στο παρακάτω σενάριο.. Είσαστε ιδιοκτήτες ενός κουταβιού 6 μηνών γερμανικού ποιμενικού . Παίζοντας στο σπίτι σταματάει ξαφνικά και κάνει τσίσα του στο ακριβό χαλί σας. Χωρίς να υπολογίσετε τις ευθύνες σας που τον οδήγησαν σε αυτή την συμπεριφορά, τον τραβάτε από τον σβέρκο, τον τινάζετε, του τρίβετε την μούρη στα ούρα του, του δίνετε και τις σχετικές του στον πισινό για να τον καταλάβει καλύτερα και τον πετάτε με δύναμη έξω από το σπίτι, φοβισμένο και τρεμάμενο.

Την επόμενη ημέρα, ο σκύλος σας είναι 2 ετών , 65 εκατοστά στο ακρώμιο, και περίπου 47 κιλά. Για κάποιο λόγο σηκώνει το πόδι του να ουρήσει, τον βλέπετε, πηγαίνετε θυμωμένα προς το μέρος του όχι για να τον χτυπήσετε αλλά μόνο να τον μαλώσετε, εκείνος συνειρμικά θυμάται τι είχε πάθει μικρός, παγώνει, σας καρφώνει στα μάτια, σηκώνει την ουρά του ψηλά, κατεβάζει λίγο το κεφάλι, τα πρώτα σάλια ίσα που διακρίνονται από το στόμα του, σας γρυλίζει  επιθετικά με όλο του το μεγαλείο, και πηγαίνει γρήγορα να φέρει την σφουγγαρίστρα να καθαρίσει τα τσίσα σας, γιατί στο μεταξύ έχετε κατουρηθεί επάνω σας…

          Σας καλώ λοιπόν και σας παρακαλώ να ρωτάτε για πράγματα που αφορούν την συμπεριφορά του σκύλου σας επαγγελματίες συναδέλφους που έχουν την γνώση για οτιδήποτε και αν σας συμβουλέψουν και την αποκλειστική ευθύνη αν κάτι δεν πάει καλά. Χαιρόμαστε να ακούμε τις απορίες σας, όσες και αν είναι και μας ευχαριστεί να δίνουμε λύσεις στα προβλήματά σας γιατί ευτυχισμένοι ιδιοκτήτες χαίρονται την σχέση τους με χαρούμενα, ασφαλή και κοινωνικά σκυλιά.

Γιάννης Μ Γεωργιάκος
Ειδικός συμπεριφοράς

Η αρθρογραφία είναι μία από τις δραστηριότητες που έχουν αναπτυχθεί από τους υπευθύνους της σχολής, με σκοπό να ενημερωθούν ιδιοκτήτες σκύλων, ή ακόμα και υποψήφιοι ιδιοκτήτες ,σε θέματα που άπτονται στην συμπεριφορά, την ψυχολογία και την εκπαίδευση του μικρού τους φίλου.
Ένα μικρό δείγμα των δημοσιευμένων άρθρων μας, σε περιοδικά και εφημερίδες ελληνικού και ξένου τύπου σας παραθέτουμε στις ενότητες που ακολουθούν.
Ευνότητο είναι ότι όλα είναι ενυπόγραφα και προστατεύονται από τον νόμο περί πνευματικής ιδιοκτησίας και δεν επιτρέπεται η αναδημοσίευση όλου ή μέρους του άρθρου χωρίς την έγγραφη άδεια του αρθρογράφου.

Καλή ανάγνωση……………..