Εισαγωγή

Έχετε δει ποτέ τον σκύλο σας να τρέμει όταν ακούει πυροτεχνήματα; Ή να κρύβεται κάτω από το κρεβάτι μόλις ξεσπάσει μια καταιγίδα; Ίσως κι εσείς να έχετε νιώσει κάτι αντίστοιχο: μια ξαφνική ταχυκαρδία όταν περπατάτε σε σκοτεινό δρόμο, ή έναν παράλογο πανικό μπροστά σε μια μικρή αράχνη. Αυτές οι αντιδράσεις δεν είναι τυχαίες· είναι κομμάτι ενός αρχέγονου μηχανισμού που μας προστατεύει.

Ο φόβος είναι φυσιολογικός και χρήσιμος. Όμως, όταν γίνεται υπερβολικός και δυσανάλογος, μετατρέπεται σε φοβία. Και τότε, αντί να μας προστατεύει, μας περιορίζει. Αυτό ισχύει τόσο για τους ανθρώπους όσο και για τους σκύλους μας.

🧠 Ο φόβος

Ο φόβος είναι μια βασική συναισθηματική αντίδραση σε αντιληπτή απειλή, με σκοπό την επιβίωση. Στους ανθρώπους και στους σκύλους ενεργοποιεί το σύστημα του στρες (άξονας HPA, αμυγδαλή, συμπαθητικό νευρικό σύστημα).

• Σκύλος: βλέπει έναν άγνωστο να πλησιάζει και γαβγίζει ή απομακρύνεται.
• Άνθρωπος: περπατά σε σκοτεινό δρόμο και ακούει βήματα πίσω του· νιώθει ταχυκαρδία και ανησυχία.

🧩 Η φοβία

Η φοβία είναι μια παθολογική, υπερβολική και δυσανάλογη αντίδραση φόβου σε ερεθίσματα που δεν αποτελούν πραγματική απειλή.

• Σκύλος: ακούει πυροτεχνήματα και τρέμει, κρύβεται κάτω από το κρεβάτι και αρνείται να βγει.
• Άνθρωπος: βλέπει μια μικρή αράχνη και δεν μπορεί να μπει στο δωμάτιο, παρότι ξέρει ότι δεν κινδυνεύει.

🔬 Τι δείχνουν οι μελέτες

Μεγάλη έρευνα του Πανεπιστημίου του Ελσίνκι (2020) σε πάνω από 13.700 σκύλους από 264 φυλές έδειξε ότι:

• Noise sensitivity (ευαισθησία σε θορύβους) είναι το πιο συχνό πρόβλημα: περίπου 1 στους 3 σκύλους φοβάται έντονα πυροτεχνήματα, καταιγίδες ή πυροβολισμούς.
• Φυλές με υψηλότερη συχνότητα φοβικών αντιδράσεων περιλαμβάνουν: Border Collie, German Shepherd, Shetland Sheepdog, Collie, Labrador Retriever.
• Άλλες φυλές με αυξημένα ποσοστά άγχους: Bernese Mountain Dogs, Miniature Schnauzers, Spanish Water Dogs【source†】.

⚖️ Φοβικές συμπεριφορές vs Γενετικές φοβίες

Εδώ είναι σημαντικό να ξεκαθαρίσουμε κάτι:

• Φοβικές συμπεριφορές που έχουν μάθει οι σκύλοι μέσα από εμπειρίες (π.χ. φόβος για συγκεκριμένο αντικείμενο ή κατάσταση) μπορούν με την κατάλληλη εκπαίδευση, απευαισθητοποίηση και θετική ενίσχυση να μηδενιστούν. Ο σκύλος μπορεί να ξεπεράσει πλήρως το πρόβλημα.
• Γενετικά καθορισμένες φοβίες (δηλαδή εκείνες που έχουν ισχυρή βιολογική βάση) μπορούν να βελτιωθούν σημαντικά με σωστή παρέμβαση, αλλά υπάρχει μεγάλη πιθανότητα να παραμείνουν σε κάποιο βαθμό αμετάβλητες. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπάρχει ελπίδα· σημαίνει ότι η διαχείριση πρέπει να είναι συνεχής και προσαρμοσμένη στις ανάγκες του ζώου.

📌 Για τον μέσο αναγνώστη αυτό μεταφράζεται σε μια απλή αλήθεια: με την κατάλληλη βοήθεια, πολλά προβλήματα φόβου μπορούν να εξαφανιστούν, αλλά σε κάποιες περιπτώσεις χρειάζεται υπομονή, συνέπεια και αποδοχή ότι ο σκύλος μας μπορεί να έχει μόνιμες ευαισθησίες.

👥 Πώς τις αντιμετωπίζουν άνθρωποι και σκύλοι

• Άνθρωποι: Μπορούν να επεξεργαστούν λογικά τον φόβο («δεν υπάρχει πραγματικός κίνδυνος»). Στις φοβίες, χρειάζονται συχνά ψυχοθεραπεία, όπως η γνωσιακή–συμπεριφορική θεραπεία.
• Σκύλοι: Δεν έχουν τη δυνατότητα λογικής επεξεργασίας. Ο φόβος τους αντιμετωπίζεται με θετική ενίσχυση και σταδιακή εξοικείωση. Στις φοβίες, απαιτείται εξειδικευμένη εκπαίδευση και, σε σοβαρές περιπτώσεις, συνεργασία με κτηνίατρο.

📈 Παραδείγματα από την καθημερινότητα

• Μετά την πανδημία COVID-19, πολλοί σκύλοι εμφάνισαν φοβία αποχωρισμού, καθώς είχαν συνηθίσει να είναι συνεχώς με τους ιδιοκτήτες τους.
• Αντίστοιχα, πολλοί άνθρωποι ανέπτυξαν κοινωνικές φοβίες, δυσκολευόμενοι να επιστρέψουν σε κοινωνικές δραστηριότητες【source†】.

🐾 Συμπέρασμα

Ο φόβος είναι φυσιολογικός και μας προστατεύει. Η φοβία όμως είναι παθολογική και χρειάζεται ειδική αντιμετώπιση.

• Στους ανθρώπους, η λύση είναι η ψυχοθεραπεία.
• Στους σκύλους, η λύση είναι η σωστή εκπαίδευση από έμπειρο εκπαιδευτή–συμπεριφοριστή, πάντα με σεβασμό στην ευζωία του ζώου.

👉 Αν παρατηρήσετε φοβικές αντιδράσεις στον σκύλο σας, μην τις αγνοήσετε. Με την κατάλληλη παρέμβαση μπορούν να ξεπεραστούν, ενώ ακόμη και οι πιο βαθιές, γενετικά καθορισμένες φοβίες μπορούν να βελτιωθούν ώστε ο σκύλος να ζήσει μια πιο ήρεμη και ισορροπημένη ζωή.

Γιάννης Γεωργιάκος , PDT-BC, ACDBC
Εκπαιδευτής – Ειδικός Συμπεριφοράς Σκύλων
International Association Animal Behaviour Consultant
Tel. 2102833722
Mob. 693241031